शब्दसिद्धी MCQ Quiz in हिन्दी - Objective Question with Answer for शब्दसिद्धी - मुफ्त [PDF] डाउनलोड करें

Last updated on Mar 24, 2025

पाईये शब्दसिद्धी उत्तर और विस्तृत समाधान के साथ MCQ प्रश्न। इन्हें मुफ्त में डाउनलोड करें शब्दसिद्धी MCQ क्विज़ Pdf और अपनी आगामी परीक्षाओं जैसे बैंकिंग, SSC, रेलवे, UPSC, State PSC की तैयारी करें।

Latest शब्दसिद्धी MCQ Objective Questions

Top शब्दसिद्धी MCQ Objective Questions

शब्दसिद्धी Question 1:

'पूर्णाभ्यस्त शब्द' ओळखा. 

  1. डावपेच 
  2. धनदौलत 
  3. गडबड 
  4. समोरासमोर

Answer (Detailed Solution Below)

Option 4 : समोरासमोर

शब्दसिद्धी Question 1 Detailed Solution

उत्तर - समोरासमोर हा पूर्णाभ्यस्त शब्द आहे.

समोर या एकाच शब्दाची पुनरावृत्ती होऊन समोरासमोर हा पूर्णाभ्यस्त शब्द तयार झाला आहे.

डावपेच हा शब्द फारशी + फारशी अशा दोन भाषांपासून तयार झालेला अंशाभ्यस्त शब्द आहे.

धनदौलत हा मराठी फारशी अशा दोन भाषांपासून तयार झालेला अंशाभ्यस्त शब्द आहे.

गडबड हा अंशाभ्यस्त शब्द आहे.

Important Pointsअभ्यस्त शब्द - एकाच शब्दाची किंवा अक्षरांची पुनरावृत्ती होते अशा शब्दाला अभ्यस्त शब्द म्हणतात.

अभ्यस्त शब्दाचे खालील तीन प्रकार पडतात.

  1. पूर्णाभ्यस्त - एक पूर्ण शब्द जेव्हा पुन्हा येऊन जोडशब्द तयार होतो त्याला पूर्णाभ्यस्त शब्द म्हणतात. उदा. हळहळ, बडबड
  2. अंशाभ्यस्त - जेव्हा पूर्ण शब्द पुन्हा जशाच्या तसा न येता एखादे अक्षर बदलून येते आणि अर्थात बदलून आलेल्या शब्दाला वेगळा अर्थ नसतो त्या जोडशब्दाला अंशाभ्यस्त शब्द म्हणतात. उदा. गडबड, आरपार, लटपट
  3. अनुकरणवाचक - ज्या शब्दात एखाद्या ध्वनिवाचक शब्दाची पुनरावृत्ती झालेली असते अशा शब्दाला अनुकरणवाचक शब्द म्हणतात. उदा. पिरपिर, टिकटिक

Additional Informationशब्दसिद्धी - शब्द कसा तयार झाला आहे, म्हणजे सिद्ध कसा झाला आहे यालाच शब्दसिद्धी असे म्हणतात.

सिद्ध शब्द - भाषेत जे शब्द मुळात धातू असतात त्यांना सिद्ध शब्द असे म्हणतात.

सिद्ध शब्दांचे तीन प्रकार पडतात.

  1. तत्सम  
  2. तद्भव 
  3. देशी

तत्सम शब्द - जे संस्कृत शब्द मराठी भाषेत जसेच्या तसे काहीही बदल न होता आले आहेत त्यांना तत्सम शब्द असे म्हणतात. उदा. कार्य, देवर्षि, दंड, ग्रंथ

तद्भव शब्द - जे शब्द संस्कृत मधून मराठीमध्ये येतांना त्यांच्या मूळ रूपात काही बदल होतो त्या शब्दांना तद्भव शब्द असे म्हणतात. उदा. काम, पाणी, फुल, चाक

देशी शब्द - महाराष्ट्रातील मूळ रहिवाशांच्या बोलीभाषेमधील वापरल्या जाणार्‍या शब्दांना देशी शब्द असे म्हणतात. उदा. मुलगा, गार, मळकट, ओटा  

परभाषीय शब्द - संस्कृत व्यतिरिक्त इतर भाषांमधून मराठीत आलेल्या शब्दांना परभाषीय शब्द असे म्हणतात.

साधित शब्द - सिद्ध शब्दाला उपसर्ग किंवा प्रत्यय जोडल्यास तयार होणाऱ्या शब्दाला साधित शब्द म्हणतात.

साधित शब्दाचे चार प्रकार पडतात.

  1. उपसर्गघटित शब्द - शब्दाच्या पूर्वी जी अक्षरे जोडली जातात त्यांना उपसर्ग म्हणतात व तयार होणाऱ्या शब्दाला उपसर्गघटित शब्द म्हणतात.
  2. प्रत्ययघटित शब्द - शब्दाच्या किंवा धातूच्या शेवटी जी एक किंवा अधिक अक्षरे जोडली जातात त्यांना प्रत्यय म्हणतात व तयार होणाऱ्या शब्दाला प्रत्ययघटित शब्द म्हणतात.    
  3. अभ्यस्त शब्द - एकाच शब्दाची किंवा अक्षरांची पुनरावृत्ती होते अशा शब्दाला अभ्यस्त शब्द म्हणतात.
  4. सामासिक शब्द - दोन किंवा अधिक शब्द परस्पर संबधामुळे एकत्र घेऊन बनलेल्या शब्दाला सामासिक शब्द म्हणतात.

शब्दसिद्धी Question 2:

मराठीत कोणत्या प्रत्ययांना चरमप्रत्यय म्हणतात ?

(अ) विभक्ती प्रत्यय

(ब)  तद्धित प्रत्यय

(क) पूर्वप्रत्यय

(ड) आख्यात प्रत्यय

  1. (अ) व (ब) बरोबर
  2. (अ) व (क) बरोबर
  3. (अ) व (ड) बरोबर
  4. (अ), (ब), (ड) बरोबर

Answer (Detailed Solution Below)

Option 3 : (अ) व (ड) बरोबर

शब्दसिद्धी Question 2 Detailed Solution

उत्तर- विभक्ती प्रत्यय आणि आख्यात प्रत्यय यांना चरमप्रत्यय म्हणतात.

चरमप्रत्ययजर एखाद्या नामाला किंवा सर्वनामाला प्रत्यय जोडल्यानंतर पुन्हा प्रत्यय लागत नसेल तर त्याला चरमप्रत्यय असे म्हणतात. उदा रामाने रावणास मारले या वाक्यात राम आणि रावण या शब्दाला एकदाच प्रत्यय लागलेला आहे त्याला पुन्हा प्रत्यय लागू शकत नाही.

 Important Pointsचरमेतर प्रत्ययजर एखाद्या नामाला किंवा सर्वनामाला प्रत्यय जोडल्यानंतर पुन्हा प्रत्यय लागत असेल तर त्याला चरमेतर प्रत्यय असे म्हणतात. तद्धित प्रत्यय हे चरमेतर प्रत्यय आहेतद्धित प्रत्यय आणि कृत प्रत्यय हे चरमेतर प्रत्यय आहेत.

  • तद्धित प्रत्यय - जे प्रत्यय लागून नवीन शब्द तयार होतो त्याला तद्धित प्रत्यय म्हणतात. याचे सामान्यरूप होत नाही.
    • प्रत्यय - त्व, पण, की, इक, पणा, ईय
    • उदा - मनुष्य - मनुष्यत्व, मानव - मानवता, राष्ट्र - राष्ट्रीय
    • उदा - राष्ट्र प्रत्यय जोडल्यावर राष्ट्रीय असे होईल आणि पुन्हा प्रत्यय लागल्यावर राष्ट्रीयत्व असे होईल.
  • विभक्ती प्रत्यय - जे प्रत्यय लागून एका शब्दाचा संबंध दुसऱ्या शब्दाशी दर्शवला जातो त्याला विभक्ती प्रत्यय म्हणतात. विभक्ती प्रत्ययाचे सामान्यरूप होते.
    • उदा - राम, सामान्यरूप - रामा, प्रत्यय लागून होणारा शब्द - रामाने 
  • आख्यात प्रत्यय - जे प्रत्यय मूळ धातूला लागतात आणि वाक्याचा अर्थ पूर्ण करतात त्यांना आख्यात प्रत्यय असे म्हणतात.
    • उदा. मूळ धातू + आख्यात प्रत्यय = क्रियापद (शब्द)
    •  खा   +  तो   = खातो
  • कृत प्रत्यय - जे प्रत्यय मूळ धातूला लागतात पण वाक्याचा अर्थ पूर्ण करु शकत नाही त्यांना कृत प्रत्यय असे म्हणतात.
    • उदा. मूळ धातू + कृत प्रत्यय = धातुसाधित
    • खा + ऊन    = खाऊन

शब्दसिद्धी Question 3:

'फजिती' या शब्दाला खालीलपैकी कोणता उपसर्ग योग्य राहील?

  1. आड
  2. अन
  3. ऐन
  4. फट
  5. दर

Answer (Detailed Solution Below)

Option 4 : फट

शब्दसिद्धी Question 3 Detailed Solution

उपसर्ग- 

भाषेतील मूळ शब्दाच्या पूर्वी जी अक्षरे जोडली जातात त्या शब्दांना उपसर्ग असे म्हणतात.

उदा-

  • अ + मर = अमर
  • अप + मान = अपमान

अशाचप्रकारे 'फजिती' या शब्दाला प्रस्तुत पर्यायांपैकी फट हा उपसर्ग लागेल.

फटकळ या शब्दालादेखील फट हा उपसर्ग लागला आहे.

शब्दसिद्धी Question 4:

'रिमझिम' हा शब्द शब्दसिद्धिच्या कोणत्या उपप्रकारातील आहे?

  1. उपसर्गघटीत
  2. प्रत्ययघटीत
  3. अभ्यस्त
  4. सामासिक

Answer (Detailed Solution Below)

Option 3 : अभ्यस्त

शब्दसिद्धी Question 4 Detailed Solution

उत्तर: अभ्यस्त

स्पष्टीकरण:

शब्दसिद्धी व त्याचे प्रकार:

शब्द कसा तयार झाला आहे, म्हणजे सिद्ध कसा झाला आहे यालाच शब्दसिद्धी असे म्हणतात.

शब्दांचे खालील प्रकार पडतात:

तत्सम शब्द, तदभव शब्द, देशी/देशीज शब्द, परभाषीय शब्द, सिद्ध व सधीत शब्द

वरील पर्यायांमध्ये दिलेले शब्द हे साधित शब्दांचे प्रकार आहेत:

1) उपसर्गघटीत: शब्दाच्या पूर्वी जी अक्षरे जोडली जातात त्यांना उपसर्ग असे म्हणतात. तसेच अशी अक्षरे जोडून जे शब्द तयार होतात त्या शब्दांना ‘उपसर्ग घटीत शब्द’ असे म्हणतात. 

उदा. अनुभव, अपयश, अधिकार, अवगुण अधिपती, उपहार, आकार, साकार, प्रतिकार, प्रकार इ.

2) प्रत्ययघटीत: धातूच्या किंवा शब्दांच्या पुढे एक किंवा अधिक अक्षरे लावून प्रत्यय तयार होतात व तयार होणार्‍या शब्दांना ‘प्रत्ययघटित शब्द’ असे म्हणतात.

उदा. जननी, जनता, जनक, इ.

3) अभ्यस्त शब्द: एखाधा शब्दांत एका शब्दाची अथवा काही अक्षरांनी पुनरावृत्ती झालेली असते. अशा शब्दांना ‘अभ्यस्त शब्द’ असे म्हणतात. अभ्यसतचा अर्थ दुप्पट करणे असा होतो.

उदा. आतल्या आत, शेजरीपाजारी, किरकिर इ.

4) सामासिक शब्द: जेव्हा दोन किंवा अधिक शब्द एकमेकांमधील परस्पर संबंधामुळे एकत्र येऊन तयार होणार्‍या शब्दाला ‘सामासिक शब्द’ असे म्हणतात.

उदा. पोळपाट, देवघर, दारोदार इ.

म्हणून "अभ्यस्त" हे योग्य उत्तर आहे.

शब्दसिद्धी Question 5:

'निरंतर' हा शब्द कोणत्या गटात मोडतो? 

  1. उपसर्गघटित 
  2. प्रत्ययघटित 
  3. अभ्यस्त 
  4. अनुकरणवाचक
  5. यापैकी एकही नाही

Answer (Detailed Solution Below)

Option 1 : उपसर्गघटित 

शब्दसिद्धी Question 5 Detailed Solution

उत्तर - निरंतर हा शब्द उपसर्गघटित या गटात मोडतो.

निरंतर या शब्दात नि हा संस्कृत उपसर्ग लागला आहे.

उपसर्गघटित शब्द - शब्दाच्या पूर्वी जी अक्षरे जोडली जातात त्यांना उपसर्ग म्हणतात व तयार होणाऱ्या शब्दाला उपसर्गघटित शब्द म्हणतात.

आमरण, अनुरूप, अपशकुन, अतिलोभ, परिवार या शब्दांमध्ये अनुक्रमे आ, अनु, अप, अति, परि हे संस्कृत भाषेतील उपसर्ग लागले आहेत.

Important Pointsशब्दसिद्धी - शब्द कसा तयार झाला आहे, म्हणजे सिद्ध कसा झाला आहे यालाच शब्दसिद्धी असे म्हणतात.

सिद्ध शब्द - भाषेत जे शब्द मुळात धातू असतात त्यांना सिद्ध शब्द असे म्हणतात.

सिद्ध शब्दांचे तीन प्रकार पडतात.

  1. तत्सम  
  2. तद्भव 
  3. देशी

तत्सम शब्द - जे संस्कृत शब्द मराठी भाषेत जसेच्या तसे काहीही बदल न होता आले आहेत त्यांना तत्सम शब्द असे म्हणतात. उदा. कार्य, देवर्षि, दंड, ग्रंथ

तद्भव शब्द - जे शब्द संस्कृत मधून मराठीमध्ये येतांना त्यांच्या मूळ रूपात काही बदल होतो त्या शब्दांना तद्भव शब्द असे म्हणतात. उदा. काम, पाणी, फुल, चाक

देशी शब्द - महाराष्ट्रातील मूळ रहिवाशांच्या बोलीभाषेमधील वापरल्या जाणार्‍या शब्दांना देशी शब्द असे म्हणतात. उदा. मुलगा, गार, मळकट, ओटा  

परभाषीय शब्द - संस्कृत व्यतिरिक्त इतर भाषांमधून मराठीत आलेल्या शब्दांना परभाषीय शब्द असे म्हणतात.

साधित शब्द - सिद्ध शब्दाला उपसर्ग किंवा प्रत्यय जोडल्यास तयार होणाऱ्या शब्दाला साधित शब्द म्हणतात.

साधित शब्दाचे चार प्रकार पडतात.

  1. उपसर्गघटित शब्द - शब्दाच्या पूर्वी जी अक्षरे जोडली जातात त्यांना उपसर्ग म्हणतात व तयार होणाऱ्या शब्दाला उपसर्गघटित शब्द म्हणतात.
  2. प्रत्ययघटित शब्द - शब्दाच्या किंवा धातूच्या शेवटी जी एक किंवा अधिक अक्षरे जोडली जातात त्यांना प्रत्यय म्हणतात व तयार होणाऱ्या शब्दाला प्रत्ययघटित शब्द म्हणतात.    
  3. अभ्यस्त शब्द - एकाच शब्दाची किंवा अक्षरांची पुनरावृत्ती होते अशा शब्दाला अभ्यस्त शब्द म्हणतात.
  4. सामासिक शब्द - दोन किंवा अधिक शब्द परस्पर संबधामुळे एकत्र घेऊन बनलेल्या शब्दाला सामासिक शब्द म्हणतात.

अभ्यस्त शब्दाचे खालील तीन प्रकार पडतात.

  1. पूर्णाभ्यस्त - एक पूर्ण शब्द जेव्हा पुन्हा येऊन जोडशब्द तयार होतो त्याला पूर्णाभ्यस्त शब्द म्हणतात. उदा. हळहळ, बडबड
  2. अंशाभ्यस्त - जेव्हा पूर्ण शब्द पुन्हा जशाच्या तसा न येता एखादे अक्षर बदलून येते आणि अर्थात बदलून आलेल्या शब्दाला वेगळा अर्थ नसतो त्या जोडशब्दाला अंशाभ्यस्त शब्द म्हणतात. उदा. गडबड, आरपार, लटपट
  3. अनुकरणवाचक - ज्या शब्दात एखाद्या ध्वनिवाचक शब्दाची पुनरावृत्ती झालेली असते अशा शब्दाला अनुकरणवाचक शब्द म्हणतात. उदा. पिरपिर, टिकटिक

शब्दसिद्धी Question 6:

खालीलपैकी कोणता शब्द धातुसाधित नाही?

  1. हसमुख 
  2. हसताना
  3. हसरा 
  4. हस

Answer (Detailed Solution Below)

Option 4 : हस

शब्दसिद्धी Question 6 Detailed Solution

उत्तर- हस 
 

धातू- क्रियापदातील प्रत्ययरहित मूळ शब्दाला 'धातू' असे म्हणतात.

प्रश्नातील पर्यायांत दिलेल्या 'हस' या शब्दाला कोणताही प्रत्यय लागलेला नाही आणि म्हणूनच तो शब्द 'धातुसाधित' नाही. 
Important Points
धातुसाधिते किंवा कृदन्ते- 
  • धातूला प्रत्यय लागून क्रियापदाची विविध रूपे बनतात. जसे- बस-तो, बस-ला, बस-तात, इ. धातूपासून बनलेली ही रूपे वाक्याचा अर्थ पूर्ण करतात. 
  • 'गा-णे', 'गा-ऊन', 'गा-ताना' हीदेखील धातूपासून तयार झालेली रूपे आहेत. ती वाक्याचा अर्थ पूर्ण करत नाहीत. 
  • धातूला विविध प्रत्यय लागून बनणाऱ्या व अपुरी क्रिया दाखवणाऱ्या शब्दांना धातुसाधिते किंवा कृदन्ते असे म्हणतात. 
उदा.
1. ह्या मुली पूर्वी फार चांगल्या गात(क्रियापद)
2. त्या आता गात नाहीत. (धातुसाधित)
वरील वाक्यांत 'गा' या धातूला 'त' हा प्रत्यय लागून 'गात' अशी क्रियावाचक रूपे तयार झाली आहेत. पहिल्या वाक्यात 'गात' हे वाक्याचा अर्थ पूर्ण करते, म्हणून ते क्रियापद आहे. दुसऱ्या वाक्यात 'गात' हे केवळ धातुसाधित आहे. 

शब्दसिद्धी Question 7:

'शेजारपाजार' हा शब्द ______ या प्रकारात मोडतो. योग्य पर्याय निवडा.

  1. अभ्यस्त 
  2. अनुकरणवाचक 
  3. तत्सम 
  4. देशी

Answer (Detailed Solution Below)

Option 1 : अभ्यस्त 

शब्दसिद्धी Question 7 Detailed Solution

उत्तर- अभ्यस्त Key Pointsशब्दसिद्धी
  • दोन किंवा अधिक प्रांतांचे एकमेकांसोबतचे दळणवळण वाढले की त्या त्या प्रांतांच्या भाषांतील शब्दांची देवाणघेवाण होऊन त्या भाषा नवीन शब्दसंपत्तीने समृद्ध होतात. काही काळानंतर दुसऱ्या भाषेतून आलेले शब्द हे आपण आपल्या भाषेतील शब्द म्हणूनच गणतो. 
  • आपल्या भाषेतील मूळ शब्द कोणते, कोणते शब्द आपण इतर भाषांतून जसेच्या तसे घेतले, काहीत बदल कोणता केला व शब्द कसा बनविला, हे पाहणे भाषेचा अभ्यास करताना महत्त्वाचे ठरते. 
  • शब्द कसा बनतो म्हणजेच सिद्ध होतो ते पाहणे याला शब्दसिद्धी असे म्हणतात.
  • आपल्या भाषेत असलेल्या शब्दसंग्रहावरून शब्दांचे 2 प्रकार सांगता येतात. ते पुढील प्रमाणे-
  1. सिद्ध शब्द-  भाषेत जे मूळ धातू  किंवा मूळ शब्द असतात त्यांना 'सिद्ध शब्द' असे म्हणतात. उदा. कर, जा, ये, बस, बोल. 
  2. साधित शब्द- मूळ धातूंना म्हणजेच सिद्ध शब्दांना प्रत्यय किंवा उपसर्ग लावून अथवा त्यात इतर बदल करून जे नवीन शब्द तयार केले जातात, त्यांना 'साधित शब्द' असे म्हणतात. उदा. करू, जाऊन, येऊन, बसणारा, बोलणारा.
'शेजारपाजार' हा साधित शब्द असून तो 'अभ्यस्त शब्द' या प्रकारचा आहे.
Important Points 
साधित शब्दांचे पुढील 4 मुख्य प्रकार आहेत- 
  1. उपसर्गघटित 
  2. प्रत्ययघटित 
  3. अभ्यस्त 
  4. सामासिक 
अभ्यस्त शब्द:
  • घरघर, हळूहळू, शेजारपाजार, दगडबिगड यांसारख्या शब्दांमध्ये एकाच शब्दाचा किंवा काही अक्षरांचा अभ्यास (पुनरावृत्ती किंवा द्वित्व) होऊन ते शब्द तयार झालेले आहेत. 
  • अभ्यस्त म्हणजे द्वित्व किंवा दुप्पट करणे. 
  • अभ्यस्त शब्दांचे 3 प्रकार आहेत. 
  1. पूर्णाभ्यस्त 
  2. अंशाभ्यस्त 
  3. अनुकरणवाचक 
Additional Information
'शेजारपाजार' हा शब्द अभ्यस्त शब्दाच्या 'अंशाभ्यस्त शब्द' या प्रकारात मोडतो. 
अंशाभ्यस्त शब्द:
  • काही वेळा जोडशब्दातील शब्द तसाच पुन्हा न येता त्यातील एखादे अक्षर बदलून येते. 
  • या अक्षर बदलून आलेल्या शब्दाला वेगळा अर्थ नसतो. 
  • स्वतंत्रपणे तो वापरला जात नाही. 
  • केवळ निरर्थक अक्षरे वापरुन यमक साधण्याचा प्रयत्न असतो. यातही दोन प्रकार असतात. 
  1. फक्त एक ध्वनीऐवजी 'बि' हा ध्वनी वापरुन पुनरावृत्ती करणे. 
          उदा. झाडबीड, चहाबिहा, दगडबिगड.
       2. दूसरा एक निरर्थक शब्द वापरुन फक्त लय साधली जाते आणि अर्थ अधिक ठसवला जातो. 
           उदा. शेजारपाजार, बारीकसारीक, उरलासुरला. 
  • कधी-कधी पहिल्या नामाच्या अर्थाचेच नाम जोडून द्विरुक्ती होते. 
           उदा. कागदपत्र, कामकाज, कपडालत्ता. 

शब्दसिद्धी Question 8:

खालीलपैकी तद्भव शब्दांचा गट ओळखा:

  1. झाड, दगड, धोंडा, घोडा
  2. अर्ज, मंजूर, शाहीर, मालक
  3. पान, पाय, सासू, सासरा
  4. कर्ण, चक्र, विद्वान, जल

Answer (Detailed Solution Below)

Option 3 : पान, पाय, सासू, सासरा

शब्दसिद्धी Question 8 Detailed Solution

उत्तर - पान, पाय, सासू, सासरा हा तद्भव शब्दांचा गट आहे.

पान, पाय, सासू, सासरा हे शब्द संस्कृतमधून मराठीमध्ये येतांना त्यांच्या मूळ रूपात काही बदल झाला आहे म्हणून या शब्दांना तद्भव शब्द म्हणतात.

उदा. पर्ण - पान, पद - पाय, स्वसृ - सासू, श्वसूर - सासरा

झाड, दगड, धोंडा, घोडा हे देशी शब्द आहेत.

अर्ज, मंजूर, शाहीर, मालक हे अरबी शब्द आहेत.

कर्ण, चक्र, विद्वान, जल हे तत्सम शब्द आहेत.

Important Pointsशब्दसिद्धी - शब्द कसा तयार झाला आहे, म्हणजे सिद्ध कसा झाला आहे यालाच शब्दसिद्धी असे म्हणतात.

सिद्ध शब्द - भाषेत जे शब्द मुळात धातू असतात त्यांना सिद्ध शब्द असे म्हणतात. अशा शब्दांना प्रत्यय किंवा उपसर्ग नसतो. उदा. धाव, कर, बस, जा, ये

सिद्ध शब्दांचे तीन प्रकार पडतात.

  1. तत्सम  
  2. तद्भव 
  3. देशी

तत्सम शब्द - जे संस्कृत शब्द मराठी भाषेत जसेच्या तसे काहीही बदल न होता आले आहेत त्यांना तत्सम शब्द असे म्हणतात.  कार्य, देवर्षि, दंड, ग्रंथ

तद्भव शब्द - जे शब्द संस्कृत मधून मराठीमध्ये येतांना त्यांच्या मूळ रूपात काही बदल होतो त्या शब्दांना तद्भव शब्द असे म्हणतात.  काम, पाणी, फुल, चाक

देशी शब्द - महाराष्ट्रातील मूळ रहिवाशांच्या बोलीभाषेमधील वापरल्या जाणार्‍या शब्दांना देशी शब्द असे म्हणतात. मुलगा, गार, मळकट, ओटा       

परभाषीय शब्द - संस्कृत व्यतिरिक्त इतर भाषांमधून मराठीत आलेल्या शब्दांना परभाषीय शब्द असे म्हणतात.

  • कानडी शब्द - खोबरे, कणीक, चिमटा, नथ, तांब्या, भाकरी, तूप, अप्पा, ताई, बांगडी, काका, गादी, अमसोल, पडवळ, परडी, भांडे, शिंपी, पेटी, बांबू, लवंग
  • पोर्तुगीज शब्द - घमेले, पायरी, लोणचे, मेज, चावी, तुरुंग, बटाटा, फणस, कोबी, बिस्कीट, काजू, टिकाव, पेरू, हापूस
  • फारसी शब्द - सामना, अत्तर, कामगार, मस्ती, गजल, गुलाब, बारदान, खाना, पोशाख, अक्कल, हुशारी, सौदागार, कामगार, पेशवा, कदर, नेकी, मजूरी
  • गुजराती शब्द - डबा, दादर, रिकामटेकडा, दलाल, शेट
  • हिन्दी शब्द - और, दिल, करोड, दाम, बात, भाई, नानी
  • तेलगू शब्द - ताळा, अनरसा, किडूकमिडूक, शिकेकाई, बंडी, टाळे, गदारोळ, चेंडू
  • तामिळ शब्द - चिल्लीपिल्ली, सार, मठ्ठा, भेंडी, मांजरपाट
  • अरबी शब्द - मेहनत, हुकुम, खर्च, मंजूर, जाहीर, इनाम, ऊर्फ, अर्ज, मनोरा, बाद, मुदत, शाहीर, मालक
  • इंग्रजी शब्द - सर्कस, पॅंट, बॅट, पोस्ट, तिकीट, टेबल, बस
  • कोकणी शब्द - गजाली
  • फ्रेंच शब्द - काडतूस

शब्दसिद्धी Question 9:

खालीलपैकी कोणत्या गटातील सर्व शब्द पोर्तुगीज भाषेतून मराठीत आले आहेत?

  1. पसंत, जकात, दौलत, बटन
  2. बटाटा, ताकद, मजूर, गुलाब
  3. कोरडा, चावी, साबण, फणस
  4. वांगे, घोडा, ढेकूण, जहाज

Answer (Detailed Solution Below)

Option 3 : कोरडा, चावी, साबण, फणस

शब्दसिद्धी Question 9 Detailed Solution

उत्तर- कोरडा, चावी, साबण, फणस

परकीय किंवा विदेशी शब्द :

  • इतर भाषांमधूनही अनेक शब्द मराठीत आले. असे शब्द हे 'विदेशी किंवा परभाषीय किंवा परदेशी शब्द' होत.
  • मराठीमधे जसे तत्सम आणि तद्भव शब्द आहेत, तसेच परभाषेमधून आलेले हजारो शब्द आहेत. त्यांचा वापर आपण बेमालूम पणे करत असतो.
  • अगदी गुजराती, कन्नड, तमिळ शब्दसुद्धा आपण लीलया वापरतो. संस्कृतीची देवाणघेवाणआणि राजकारण्यांचा ( जुने राज्यकर्ते) प्रभाव ही भाषेवर पडतो.
  • तर काही अरबी, पोर्तुगीज आणि फारसी शब्द देखील मराठीत जसेच्या तसे वापरले जातात.

Important Pointsस्पष्टीकरण-

पोर्तुगीज- बटाटा, तंभाखू, पगार, बिजागरी, कोबी, हापूस, फणस, टिकाव, मचवा, कोरडा, चावी, साबण इ.

फ़ारसी- रवाना, समान, हकीकत, अत्तर, अब्रू, पेशवा, पोशाख, सौदागार, कामगार, गुन्हेगार, फडवणीस, दर्या, महिना इ.

अरबी- अर्ज, इनाम, हुकूम, मेहनत, जाहीर, मंजूर, शाहीर, साहेब, मालक, जिल्हा, बंदर इत्यादी.

तामिळी- चिल्लीपिल्ली, सार, मठ्ठा इ.

Additional Informationशब्दसिद्धी- शब्द कसा तयार झाला आहे, म्हणजे सिद्ध कसा झाला आहे यालाच शब्दसिद्धी असे म्हणतात.

शब्दसिद्धीचे प्रकार-

  1. तत्सम शब्द
  2. तद्भव शब्द
  3. देशज शब्द
  4. परदेशी शब्द

शब्दसिद्धी - शब्द कसा तयार झाला आहे, म्हणजे सिद्ध कसा झाला आहे यालाच शब्दसिद्धी असे म्हणतात.

सिद्ध शब्द - भाषेत जे शब्द मुळात धातू असतात त्यांना सिद्ध शब्द असे म्हणतात.

सिद्ध शब्दांचे तीन प्रकार पडतात.

  1. तत्सम  
  2. तद्भव 
  3. देशी

तत्सम शब्द - जे संस्कृत शब्द मराठी भाषेत जसेच्या तसे काहीही बदल न होता आले आहेत त्यांना तत्सम शब्द असे म्हणतात.  कार्य, देवर्षि, दंड, ग्रंथ,

तद्भव शब्द - जे शब्द संस्कृत मधून मराठीमध्ये येतांना त्यांच्या मूळ रूपात काही बदल होतो त्या शब्दांना तद्भव शब्द असे म्हणतात.  काम, पाणी, फुल, चाक,

देशी शब्द - महाराष्ट्रातील मूळ रहिवाशांच्या बोलीभाषेमधील वापरल्या जाणार्‍या शब्दांना देशी शब्द असे म्हणतात. मुलगा, गार, मळकट, ओटा,           

परभाषीय शब्द - संस्कृत व्यतिरिक्त इतर भाषांमधून मराठीत आलेल्या शब्दांना परभाषीय शब्द असे म्हणतात.

शब्दसिद्धी Question 10:

खालीलपैकी 'अभ्यस्त शब्द' कोणता? 

  1. गारगार 
  2. गिरकी 
  3. गार
  4. गरम

Answer (Detailed Solution Below)

Option 1 : गारगार 

शब्दसिद्धी Question 10 Detailed Solution

उत्तर - गारगार हा अभ्यस्त शब्द आहे. गारगार हा शब्द पूर्णाभ्यस्त या उपप्रकारात मोडतो. अभ्यस्त शब्द हा साधित शब्दाचा उपप्रकार आहे.

गार या एकाच शब्दाची पुनरावृत्ती होऊन गारगार हा अभ्यस्त शब्द तयार झाला आहे.

अभ्यस्त शब्द - एकाच शब्दाची किंवा अक्षरांची पुनरावृत्ती होते अशा शब्दाला अभ्यस्त शब्द म्हणतात.

अभ्यस्त शब्दाचे खालील तीन प्रकार पडतात.

  1. पूर्णाभ्यस्त - एक पूर्ण शब्द जेव्हा पुन्हा येऊन जोडशब्द तयार होतो त्याला पूर्णाभ्यस्त शब्द म्हणतात. उदा. हळहळ, बडबड
  2. अंशाभ्यस्त - जेव्हा पूर्ण शब्द पुन्हा जशाच्या तसा न येता एखादे अक्षर बदलून येते आणि अर्थात बदलून आलेल्या शब्दाला वेगळा अर्थ नसतो त्या जोडशब्दाला अंशाभ्यस्त शब्द म्हणतात. उदा. गडबड, आरपार, लटपट
  3. अनुकरणवाचक - ज्या शब्दात एखाद्या ध्वनिवाचक शब्दाची पुनरावृत्ती झालेली असते अशा शब्दाला अनुकरणवाचक शब्द म्हणतात. उदा. पिरपिर, टिकटिक

Important Pointsशब्दसिद्धी - शब्द कसा तयार झाला आहे, म्हणजे सिद्ध कसा झाला आहे यालाच शब्दसिद्धी असे म्हणतात.

सिद्ध शब्द - भाषेत जे शब्द मुळात धातू असतात त्यांना सिद्ध शब्द असे म्हणतात.

सिद्ध शब्दांचे तीन प्रकार पडतात.

  1. तत्सम  
  2. तद्भव 
  3. देशी

तत्सम शब्द - जे संस्कृत शब्द मराठी भाषेत जसेच्या तसे काहीही बदल न होता आले आहेत त्यांना तत्सम शब्द असे म्हणतात. उदा. कार्य, देवर्षि, दंड, ग्रंथ

तद्भव शब्द - जे शब्द संस्कृत मधून मराठीमध्ये येतांना त्यांच्या मूळ रूपात काही बदल होतो त्या शब्दांना तद्भव शब्द असे म्हणतात. उदा. काम, पाणी, फुल, चाक

देशी शब्द - महाराष्ट्रातील मूळ रहिवाशांच्या बोलीभाषेमधील वापरल्या जाणार्‍या शब्दांना देशी शब्द असे म्हणतात. उदा. मुलगा, गार, मळकट, ओटा  

परभाषीय शब्द - संस्कृत व्यतिरिक्त इतर भाषांमधून मराठीत आलेल्या शब्दांना परभाषीय शब्द असे म्हणतात.

साधित शब्द - सिद्ध शब्दाला उपसर्ग किंवा प्रत्यय जोडल्यास तयार होणाऱ्या शब्दाला साधित शब्द म्हणतात.

साधित शब्दाचे चार प्रकार पडतात.

  1. उपसर्गघटित शब्द - शब्दाच्या पूर्वी जी अक्षरे जोडली जातात त्यांना उपसर्ग म्हणतात व तयार होणाऱ्या शब्दाला उपसर्गघटित शब्द म्हणतात.
  2. प्रत्ययघटित शब्द - शब्दाच्या किंवा धातूच्या शेवटी जी एक किंवा अधिक अक्षरे जोडली जातात त्यांना प्रत्यय म्हणतात व तयार होणाऱ्या शब्दाला प्रत्ययघटित शब्द म्हणतात.    
  3. अभ्यस्त शब्द - एकाच शब्दाची किंवा अक्षरांची पुनरावृत्ती होते अशा शब्दाला अभ्यस्त शब्द म्हणतात.
  4. सामासिक शब्द - दोन किंवा अधिक शब्द परस्पर संबधामुळे एकत्र घेऊन बनलेल्या शब्दाला सामासिक शब्द म्हणतात.

Get Free Access Now
Hot Links: teen patti octro 3 patti rummy teen patti master king teen patti joy official