जैवविविधता MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Biodiversity - मोफत PDF डाउनलोड करा

पर्याय 4 योग्य आहे.

In News

• कॅलिफेया सिनुओफुरकाटा, अप्पर सियांग आणि लोअर दिबांग व्हॅली जिल्ह्यांमध्ये जैवविविधता सर्वेक्षणादरम्यान आढळून आलेली, ही भारतात नोंदवलेली कॅलिफेआ वंशाची दुसरी प्रजाती आहे.

Key Points

• कॅलिफेया सिनुओफुरकाटा, त्याच्या तोंडाभोवती दाट दाढीसारख्या केसांनी ओळखला जातो. म्हणून, पर्याय D योग्य आहे.
• कॅलिफेया सिनुओफुरकाटा ही अरुणाचल प्रदेशात आढळणारी डॅमझेलफ्लाय (टाचणी) ची एक नवीन ओळखली गेलेली एक प्रजाती आहे, ज्याला "दाढीयुक्त ब्रॉन्झबॅक" देखील म्हणतात.
• हे 1200 ते 1300 मीटर उंचीवर असलेल्या रुंद पानांच्या सदाहरित वनांमध्ये लहान, खडकाळ हंगामी प्रवाहांमध्ये आढळतात.
• कॅलिफेआ ही प्रजाती आग्नेय आशिया आणि चीनमध्ये सर्वाधिक आढळते, भारतात फार कमी प्रजातींची नोंद आहे.

Additional Information

• प्रजातीचे नाव वीणात वापरल्या जाणाऱ्या शेपटीच्या वळलेल्या, दुभाजक आकाराचा संदर्भ देते.
• या शोधामुळे पूर्व हिमालयातील ज्ञात जैवविविधता समृद्ध होते.

योग्य उत्तर मध्यप्रदेश आहे.Key Points

• मध्य प्रदेशात 25 वन्यजीव अभयारण्य, 10 राष्ट्रीय उद्याने आणि 6 व्याघ्र प्रकल्प आहेत.
• व्याघ्र प्रकल्पांची सर्वाधिक संख्या मध्य प्रदेशात आहे.
• मध्य प्रदेशातील प्रमुख वन्यजीव अभयारण्ये
  • नौरादेही वन्यजीव अभयारण्य
  • फेन अभयारण्य
  • गांधी सागर अभयारण्य
  • खेओनी अभयारण्य
  • राष्ट्रीय चंबळ अभयारण्य
  • पचमढी अभयारण्य
  • संजय डुबरी वन्यजीव अभयारण्य​

Additional Information

• मध्यप्रदेशची प्रमुख राष्ट्रीय उद्याने
  • सातपुडा राष्ट्रीय उद्यान, बांधवगड राष्ट्रीय उद्यान, जीवाश्म राष्ट्रीय उद्यान, कान्हा राष्ट्रीय उद्यान, पेंच राष्ट्रीय उद्यान, वन विहार राष्ट्रीय उद्यान, पन्ना राष्ट्रीय उद्यान इ.
• मध्य प्रदेशातील सहा व्याघ्र प्रकल्प​
  • कान्हा व्याघ्र प्रकल्प
  • बांधवगड व्याघ्र प्रकल्प
  • पेंच व्याघ्र प्रकल्प
  • पन्ना व्याघ्र प्रकल्प
  • सातपुडा व्याघ्र प्रकल्प
  • आणि संजय दुबरी व्याघ्र प्रकल्प
• महाराष्ट्रात 48 वन्यजीव अभयारण्य, 6 राष्ट्रीय उद्यान आणि 6 व्याघ्र अभयारण्य आहेत.

लिंक: https://wii.gov.in/wildlife_sanctuaries

योग्य उत्तर पश्चिम घाट आहे.

Key Points 

• 4 जैवविविधतेचे हॉटस्पॉट्स आहेत: हिमालय, पश्चिम घाट, इंडो-बर्मा प्रदेश आणि सुंडालँड.
• या हॉटस्पॉट्समध्ये असंख्य स्थानिक प्रजाती आहेत.
• पश्चिम घाट द्वीपकल्पीय भारताच्या पश्चिम काठावर उपस्थित आहे आणि बहुतेक पानझडी वने आणि पर्जन्य वने त्याला व्यापतात.
  • या प्रदेशात 6000 वनस्पती प्रजाती आहेत ज्यापैकी 3000 स्थानिक आहेत.
  • या प्रदेशातील वनस्पती 190,000 किमी 2 मध्ये पसरली होती परंतु आता ती 43,000 चौकिमी पर्यंत कमी झाली आहे.
  • हा प्रदेश पक्ष्यांच्या 450 प्रजाती, 140 सस्तन प्राणी, 260 सरपटणारे प्राणी आणि 175 उभयचरांसाठी देखील ओळखला जातो.

Additional Information 

• सुंडालँड हॉटस्पॉट दक्षिण-पूर्व भारतात (पश्चिम बंगाल, बांग्लादेशच्या दक्षिण) मध्ये स्थित आहे.
  • सन 2013 मध्ये, संयुक्त राष्ट्र संघाने सुंडालँडला जागतिक जैवक्षेत्र राखीव म्हणून घोषित केले.
  • हा प्रदेश समृद्ध स्थलीय आणि सागरी परिसंस्थेसाठी प्रसिद्ध आहे.
  • हे जगातील जैविक दृष्ट्या सर्वात समृद्ध हॉटस्पॉट्सपैकी एक आहे ज्यामध्ये संवहनी वनस्पतींच्या 25,000 प्रजातींचा समावेश आहे, त्यापैकी 15,000 फक्त याच प्रदेशात आढळतात.
• हिमालयात ईशान्य भारत, भूतान, नेपाळचा मध्य आणि पूर्व भाग येतो.
  • या प्रदेशात 163 लुप्तप्राय प्रजातींची नोंद आहे ज्यात जंगली आशियाई जल म्हैस, एक शिंगी गेंडा आणि 10,000 वनस्पती प्रजातींचा समावेश आहे, त्यापैकी 3160 स्थानिक आहेत.
  • ही पर्वतरांग सुमारे 750,000 चौकिमी व्यापते.
• इंडो-बर्मा प्रदेश 2,373,000 चौकिमीच्या अंतरावर पसरलेला आहे, हा प्रदेश ईशान्येकडील राज्ये, म्यानमार, कंबोडिया, लाओस, थायलंड, व्हिएतनाम आणि चीनच्या दक्षिणेकडील भागांमध्ये पसरलेला आहे.
  • गेल्या 12 वर्षात, या प्रदेशात 6 मोठ्या सस्तन प्राण्यांच्या प्रजाती शोधल्या गेल्या आहेत: लार्ज-एंटलर मुंटजॅक, अ‍ॅनामाइट मुंटजॅक, ग्रे-शंकेड डॉक, अ‍ॅनामाइट स्ट्रीप्ड रॅबिट, लीफ डीअर आणि साओला.
• भारतातील लुप्तप्राय प्राण्यांच्या प्रजाती: रॉयल बंगाल टायगर, द ग्रेट एशियाटिक लायन, द स्नो लेपर्ड, द पिग नोज्ड फ्रॉग, द पिंक हेडेड डक.

योग्य उत्तर सिंधू आहे.

Key Points 

• हेमिस राष्ट्रीय उद्यान (किंवा हेमिस हाय अल्टिट्यूड राष्ट्रीय उद्यान):
  • हे भारतातील लडाखमधील उच्च-उंचीचे राष्ट्रीय उद्यान आहे.
  • हिम बिबट्यांसाठी जागतिक स्तरावर प्रसिद्ध, जगातील कोणत्याही संरक्षित क्षेत्रामध्ये त्यांची घनता सर्वाधिक असल्याचे मानले जाते.
    • हे जगाची स्नो लेपर्ड राजधानी म्हणून ओळखले जाते.
    • स्नो लेपर्ड हा संपूर्ण हिमालयीन जैवमंडल संरक्षित करण्यासाठी समर्पित प्रकल्प आहे.
  • लेहच्या दक्षिणेस 40 किलोमीटर अंतरावर असलेल्या हेमिस गोम्पा या सुप्रसिद्ध बौद्ध मठावरून या उद्यानाचे नाव पडले आहे.
    • हेमिस गोम्पा, ज्याने पार्कच्या नावाला प्रेरणा दिली, लडाखचा सर्वात मोठा आणि श्रीमंत मठ आहे, जो शांगच्या उत्तर सीमेच्या अगदी बाहेर आहे.
  • हे भारतातील एकमेव राष्ट्रीय उद्यान आहे जे हिमालयाच्या उत्तरेस आहे, भारतातील सर्वात मोठे अधिसूचित संरक्षित क्षेत्र (सर्वात मोठे राष्ट्रीय उद्यान), आणि नंदा देवी बायोस्फीअर रिझर्व्ह आणि आसपासच्या संरक्षित क्षेत्रांनंतर दुसरे सर्वात मोठे संलग्न संरक्षित क्षेत्र आहे.
  • हे उद्यान उत्तरेला सिंधू नदीच्या किनाऱ्याने वेढलेले आहे आणि त्यात मार्का, सुमदाह आणि रुंबकचे पाणलोट आणि झांस्कर पर्वतरांगेचा काही भाग समाविष्ट आहे.

Additional Information 

• सिंधू नदी :
  • सिंधू नदीचा उगम कैलास पर्वतरांगातून होतो.
  • सिंधू नदीचा उगम तिबेटी पठारातील मानसरोवर तलावाजवळ, कैलास पर्वतराजीच्या उत्तरेकडील उतारावर होतो.
  • कैलास पर्वत हे कैलास पर्वतरांगेतील सर्वात उंच शिखर आहे.
  • कैलास पर्वत तिबेटच्या पश्चिमेला हिमालयाच्या रांगेत आहे.
  • बियास, चिनाब, झेलम, रावी, सतलज या सिंधू नदीच्या प्रमुख उपनद्या आहेत.

1972 हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

• वन्यजीव संरक्षण अधिनियम, 1972 हा भारतीय संसदेचा एक कायदा आहे, जो वनस्पती व प्राणी प्रजातींच्या संरक्षणासाठी लागू करण्यात आला आहे.
• 1972 पूर्वी, भारतात केवळ पाच राष्ट्रीय उद्याने होती.
• या अधिनियमानुसार, प्राण्यांची शिकार करणे, कत्तल करणे आणि त्यांना इजा करणे यास सक्त मनाई आहे. तसेच वनसंपत्तीची कापणी करण्यावर निर्बंध लादले गेले आहे.
• सदर अधिनियम, पर्यावरण आणि परिस्थितिकीय सुरक्षा सुनिश्चित करण्यासाठी देशातील वन्य प्राणी, पक्षी आणि वनस्पती प्रजातींच्या संरक्षणाची तरतूद करते.
• इतर बाबींसोबतच, सदर अधिनियम, अनेक प्राण्यांच्या प्रजातींची शिकार करण्यावर निर्बंध घालते. या अधिनियमात 2006 मध्ये शेवटची दुरुस्ती करण्यात आली होती.

वन्यजीव अधिनियमासाठी संविधानात्मक तरतुदी:

• भारतीय संविधानाचे अनुच्छेद 48A पर्यावरणाचे रक्षण व संवर्धन करण्यासाठी आणि वन्यजीव व वनांचे संरक्षण करण्यासाठी राज्याला निर्देश देते. सदर अनुच्छेद 1976 च्या 42 व्या संविधान दुरुस्तीद्वारे संविधानात जोडले गेले आहे.
• अनुच्छेद 51A, भारतातील लोकांसाठी काही मूलभूत कर्तव्ये लादते. त्यापैकी एक म्हणजे वने, सरोवरे, नद्या आणि वन्यजीवांसह नैसर्गिक पर्यावरणाचे संरक्षण आणि संवर्धन करणे आणि सजीव प्राण्यांबद्दल सहानुभूती बाळगणे.

Additional Information

भारतातील वन्यजीव संरक्षण अधिनियमाचा इतिहास:

• 1887 साली, ब्रिटीश भारतीय सरकारने वन्य पक्षी संरक्षण अधिनियम, 1887 या नावाने पहिला कायदा संमत केला होता. या कायद्यान्वये प्रजनन सत्रादरम्यान मारले गेलेले किंवा पकडले गेलेले निर्दिष्ट वन्य पक्षी ताब्यात घेणे आणि विक्री करणे प्रतिबंधित करण्याचा प्रयत्न केला गेला होता.
• 1912 साली, वन्य पक्षी व प्राणी संरक्षण अधिनियम नामक दुसरा कायदा लागू करण्यात आला होता. 1935 साली, वन्य पक्षी व प्राणी संरक्षण (सुधारणा) अधिनियम, 1935 मंजूर झाल्यावर यात सुधारणा करण्यात आली होती.
• ब्रिटीश राजवटीत वन्यजीव संरक्षणास प्राधान्य दिले जात नव्हते. 1960 मध्येच वन्यजीवांचे संरक्षण आणि काही प्रजाती नामशेष होण्यापासून रोखण्याचा मुद्दा ऐरणीवर आला होता.

योग्य उत्तर राजस्थान आहे .

Key Points

• रणथंबोर राष्ट्रीय उद्यान हे उत्तर भारतातील सर्वात मोठे आणि प्रसिद्ध राष्ट्रीय उद्यानांपैकी एक आहे.
• रणथंबोर राष्ट्रीय उद्यानाचे क्षेत्रफळ 392 चौरस किलोमीटर आहे.
• हे उद्यान प्रामुख्याने वाघांसाठी ओळखले जाते आणि त्याच्या नैसर्गिक अधिवासात भव्य शिकारी पाहण्यासाठी भारतातील सर्वोत्तम ठिकाणांपैकी एक आहे.
• रणथंबोर राष्ट्रीय उद्यान हे उत्तर भारतातील राजस्थानमधील सवाई माधोपूर शहराजवळ एक विस्तीर्ण वन्यजीव संरक्षित क्षेत्र आहे. हे पूर्वीचे शाही शिकारीचे ठिकाण आहे आणि वाघ, बिबट्या आणि मार्श मगरींचे घर आहे.
   

Additional Information

पर्याय 3, म्हणजे हिमाचल प्रदेश योग्य आहे.

अंजिंडा हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

• अनामुडी शिखर हे एर्नाकुलम जिल्ह्यातील कोठामंगलम तालुक्याच्या सीमेवर आणि भारतातील केरळमधील इडुक्की जिल्ह्यातील देवीकुलम तालुक्याच्या सीमेवर आहे.
  • हे पश्चिम घाट आणि दक्षिण भारतातील सर्वोच्च शिखर आहे, ज्याची उंची 2,695 मीटर असून त्याची भौगोलिक उंची 2,479 मीटर आहे.
  • या पर्वताचे नाव मल्याळम शब्द अनामुडी पासून पडले आहे, ज्याचा इंग्रजी भाषेत अर्थ हत्तीचे डोके असा होतो.
  • हे केरळमधील सर्वोच्च पर्वतशिखर असून ते द्वीपकल्पीय भारतातील सर्वोच्च पर्वतशिखर देखील आहे.
  • त्याला " दक्षिण भारताचा एव्हरेस्ट " असेही म्हणतात.
• अंजिंडा शिखर हे पलक्कड येथील सायलेंट व्हॅली राष्ट्रीय उद्यानातील सर्वोच्च शिखर आहे.
  • हे तामिळनाडूच्या नीलगिरी जिल्ह्याच्या आणि केरळच्या पलक्कड जिल्ह्याच्या सीमेवर पश्चिम घाटातील नीलगिरी पर्वतरांगांमध्ये स्थित एक पर्वतशिखर  आहे.
  • त्याची उंची 2,383 मीटर आहे.
  • भरतप्पुझाची उपनदी म्हणजेच कुंठीपुझ नदी या शिखरावरून उगम पावते.
• देवीमाला शिखर केरळच्या अनामलाई टेकड्यांमध्ये वसलेले असून ते देवीकुलम हिल स्टेशनमधील सर्वोच्च शिखर आहे.
  • इडुक्की जिल्ह्यातील देवीकुलम तालुक्यात असलेले हे पश्चिम घाटातील चौदा सर्वोच्च शिखरांपैकी एक आहे.
• पेरुमल शिखर तामिळनाडूच्या कोडाईकनाल जिल्ह्यात असून ते पेरुमल मलाई शिखर म्हणूनही ओळखले जाते.  
  • त्याची एकूण उंची 2,440 मीटर आहे.

अंजिंडा शिखराची प्रतिमा:

योग्य उत्तर लोकतक सरोवर आहे.

Key Points:

• केबुल लामजाओ राष्ट्रीय उद्यान, जगातील एकमेव तरंगणारे उद्यान, लोकतक सरोवरात आहे.
• केबुल लामजाओ राष्ट्रीय उद्यान हे जगातील एकमेव तरंगणारे राष्ट्रीय उद्यान आहे.
• हे भुयार-शिंगी हरणांचे घर आहे जे जगातील सर्वात धोक्यात असलेल्या हरणांपैकी एक आहे.
• हे भारतातील मणिपूर राज्यातील बिष्णुपूर जिल्ह्यात आहे.
• लोकतक सरोवराचा हा अविभाज्य भाग आहे.

Additional Information

योग्य उत्तर केरळ आहे.

Key Points

• सायलेंट व्हॅली राष्ट्रीय उद्यान:
  • केरळच्या निलगिरी पर्वतातील पलक्कड जिल्ह्यात स्थित आहे.
  • हे निलगिरी राखीव जीवावरण क्षेत्राच्या मध्यभागी आहे आणि दक्षिण पश्चिम घाटातील पर्जन्य जंगले आणि उष्णकटिबंधीय आर्द्र सदाहरित जंगलाचा समावेश आहे.
  • त्यातून कुंठी नदी जाते.
  • सायलेंट व्हॅली पार्क हे सिंह-पुच्छ मकाक, वाघ, गौर, बिबट्या, रानडुक्कर, पँथर, इंडियन सिव्हेट आणि सांभर यांसारख्या अत्यंत धोकादायक प्रजातींसाठी ओळखले जाते.

Additional Information

योग्य उत्तर हिमाचल प्रदेश आहे.

• पिन व्हॅली राष्ट्रीय उद्यान हे भारतातील राष्ट्रीय उद्यान असून ते उत्तर भारतातील हिमाचल प्रदेश राज्यातील लाहौल आणि स्पीती जिल्ह्यात आहे.
• बर्फाने भरलेल्या निर्जन उंच उंचवटे आणि उतारामुळे हे उद्यान हिम बिबट्या आणि सायबेरियन आयबॅक्ससह अनेक संकटाग्रस्त प्राण्यांसाठी एक नैसर्गिक निवासस्थान आहे.

नामदाफा राष्ट्रीय उद्यान हे बरोबर उत्तर आहे .

Key Points

• नामदाफा राष्ट्रीय उद्यान हे पूर्व हिमालयी उप-क्षेत्रातील सर्वात मोठे संरक्षित क्षेत्र आहे.
• हे ईशान्य भारतातील अरुणाचल प्रदेशातील 1,985 चौ.किमी. विस्तृत संरक्षित क्षेत्र आहे.
• हे राष्ट्रीय उद्यान जगातील 27°उ. अक्षांशावर सर्वात उत्तरेकडील सदाहरित पर्जन्यवनांचे आश्रयस्थान आहे.
• मिझोरम-मणिपूर-काचिन या पर्यावरणीय प्रदेशातील पर्जन्यवनांचा वायव्य भाग व्यापून अगदी विस्तीर्ण डीप्टेरोकार्प जंगलांना देखील आश्रय दिला आहे.
• हे भारतातील चौथ्या क्रमांकाचे राष्ट्रीय उद्यान आहे.

Additional Information

योग्य उत्तर पश्चिम बंगाल आहे.

• बक्सा व्याघ्र प्रकल्प पश्चिम बंगालमध्ये आहे.

Key Points

• बक्सा व्याघ्र प्रकल्पाची स्थापना 1983 मध्ये झाली .
• हे भारतातील तत्कालीन 15 व्याघ्र प्रकल्प होते.
• बक्सा व्याघ्र प्रकल्पामध्ये भारतीय बिबट्या, बंगाल वाघ, ढग असलेला बिबट्या, महाकाय गिलहरी, गौर, चितळ आणि रानडुक्कर हे प्राणी आढळतात.

• पश्चिम बंगालमधील राष्ट्रीय उद्यान/वन्यजीव अभयारण्य म्हणजे पश्चिम सुंदरबन वन्यजीव अभयारण्य, गोरुमारा राष्ट्रीय उद्यान, निओरा व्हॅली राष्ट्रीय उद्यान, सिंगलिला राष्ट्रीय उद्यान, सुंदरबन राष्ट्रीय उद्यान (STR) व्याघ्र प्रकल्प आणि जलदापारा राष्ट्रीय उद्यान.

Additional Information

टीप: अलीकडेच मध्य प्रदेशातील पन्ना राष्ट्रीय उद्यान युनेस्को बायोस्फीअर रिझर्व्ह म्हणून घोषित करण्यात आले आहे.

• राजीव गांधी राष्ट्रीय उद्यान म्हणूनही ओळखले जाणारे, नागरहोल राष्ट्रीय उद्यान कर्नाटकातील म्हैसूर आणि कोडागु जिल्ह्यात स्थित आहे.
• बांदीपूर व्याघ्र प्रकल्पासोबत, नागरहोल राष्ट्रीय उद्यान हे भारतातील प्राथमिक व्याघ्र प्रकल्पांपैकी एक आहे.
• हे उद्यान 1955 मध्ये वन्यजीव अभयारण्य म्हणून स्थापित करण्यात आले आणि 1988 मध्ये राष्ट्रीय उद्यानात श्रेणीसुधारित करण्यात आले.
• हे 642.39 किमी² क्षेत्रामध्ये पसरलेले आहे आणि निलगिरी राखीव जीवावरण क्षेत्राचा एक भाग आहे.
• वाघांव्यतिरिक्त, उद्यानात भारतीय बिबट्या, पट्टेदार तरस, चितळ, साम, गौर, रानडुक्कर, सांबर हरिण इत्यादींचाही वास्तव्य आहे.

अरुणाचल प्रदेश हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

• नामदाफा राष्ट्रीय उद्यान आणि व्याघ्र प्रकल्प हे भारत आणि म्यानमार (बर्मा) या दोन देशांतील आंतरराष्ट्रीय सीमेजवळ, ईशान्य भारतातील  अरुणाचल प्रदेश राज्याच्या चांगलांग जिल्ह्यात स्थित आहे.
• 1983 साली, भारत सरकारने याला व्याघ्र प्रकल्प म्हणून घोषित केले होते.

Additional Information

• भारतील, प्रवाळभित्ती, खारफुटी वने, तलाव, नदीमुखखाडी, समुद्री गवत यांसंबंधित सागरी संरक्षित क्षेत्र पुढीलप्रमाणे:
  • सागरी राष्ट्रीय उद्यान मन्नारचे आखात, तामिळनाडू.
  • सागरी राष्ट्रीय उद्यान कच्छचे आखात, गुजरात.
  • सागरी अभयारण्य, कच्छचे आखात, गुजरात.
  • महात्मा गांधी सागरी राष्ट्रीय उद्यान, अंदमान आणि निकोबार.
  • गहिरमाथा अभयारण्य, ओडिशा.